نگاه اِجمالی به برخی مشکلات صنعت تولید تخممرغ در کشور
تخم مرغ يكي از كاملترين و در عین حال ارزانترين منبع غذايي و پروتئيني است كه بعد از نان و شير، جايگاه اصلی را در تغذيه عموم اقشار جامعه دارا میباشد. از سویی مجموعهی تولید مرغ و تخممرغ، از جمله بزرگترین و گستردهترین صنایع کشور محسوب میشوند که نقش مهمی در اشتغالزایی و تأمین امنیت غذایی کشور ایفاء مینمایند و بر همین اساس، رسیدگی به چالشها و مشکلات این صنایع، بسیار حائز اهمیت و دارای اولویت میباشد. در این میان به نظر میرسد که به صنعت تولید تخممرغ، توجه کمتری صورت گرفته حال آنکه صنعت مذکور از سابقه و قدمت بیشتری برخوردار است.
نخستین مجموعه تولید تخممرغ کشور در سال 1314 و مزارع نوین آن از سال 1334 با ورود تجهیزآلات از کشورهای دانمارک و آمریکا فعال شد. هماکنون ميزان توليد روزانه تخممرغ در كشور 3300 تُن و حداکثر مصرف آن 3100 تُن است و بر همین اساس، ايران از لحاظ توليد تخممرغ در بین ده کشور برتر جهان قرار دارد. طبق استانداردهای تعریف شده از سوی مراجع علمی کشور، سرانه مصرف تخممرغ هر ایرانی بایستی حداقل250 عدد یا 8/15 کیلوگرم در سال باشد حال آنکه طبق برآورد انجام شده در سال 1396 این رقم حدود 183 عدد (6/11 کیلوگرم) بوده و احتمالاً در پی افزایش قیمت سالهای اخیر، این عدد کاهش نیز یافته است در حالیکه متوسط سرانه مصرف تخممرغ در جهان ۲۰ کیلوگرم است.
آمار مذکور در کنار نرخ هر شانه تخممرغ که در حال رسیدن به مرز 000/000/1 ریال است، حکایت از وضعیت نامطلوب این کالای اساسی در بازار کشور دارد. در واقع، در پی تورم و کاهش ارزش پول ملّی طی سالهای اخیر، مستمراً از توان اقتصادی مردم و بالطبع تولیدکنندگان کاسته شد و از سویی با حذف یارانهی نهادههای طیور و جهش نقدینگی
مورد نیاز واحدهای تولیدی، قیمت تمام شدهی محصولات مربوطه از جمله تخممرغ افزایش قابلتوجهی یافت که خود این امر نیز مجدداً بر کاهش مصرف اینگونه کالاها موثر واقع شد. لذا شرایط فعلی صنعت تخممرغ به گونهای است که گلایهمندیِ همزمان تولیدکننده، عرضهکنندگانِ رسمیِ عمده و خردهفروش و از همه مهمتر مصرفکنندگان را در پی داشته و تنها دلالان و پخشکنندگانِ سیّارِ فاقدمجوز هستند که از شرایط فعلی، حداکثر سود و بهره را میبرند.
غالباً با آغاز فصل پائیز و سرد شدن هوا، قدرت مدیریت واحدهای تولید و توزیعکننده در کنترل تزریق تخممرغ به سطح بازار، افزایش مییابد مُضاف بر اینکه طی این ایام به واسطهی بازگشایی مدارس، مصرف و تقاضاي تخممرغ نیز در کشور به طور چشمگیری افزايش مییابد لذا این امر باعث میگردد دلالان، اصلیترین نقش را در تعیین قیمت عمده و خردهفروشیِ تخممرغ در سطح استانها ایفا کنند به نحوی که غالباً نرخ عمده و خردهفروشی کالای مذکور فراتر از قیمتهای مصوّب بوده که این موضوع نهتنها به تضییع حقوق مصرفکنندگان و اعتراض آنان میانجامد بلکه زحمت و وقت و انرژی زیادی از مدیران متولّی و همچنین واحدهای بازرسی و نظارت جهت کنترل قیمتها و برخورد با متخلّفین، به خود اختصاص میدهد. در عین حال بسیاری از متصدیان صنفی نیز اذعان دارند در گرانفروشی تخممرغ نقشی ندارند زیرا این کالا را گرانتر از نرخهای مصوّب، از توزیعکننده خریداری کرده و پس از اضافه نمودن درصد سود صنفی خویش، مبادرت به فروش و عرضهی آن به متقاضیان نمودهاند.
بیرغبتی تولیدکنندگان که غالباً در فصول بهار و تابستان با زیاندهی روبرو هستند و شش ماههی دوم را فرصتی برای جبران خسارت و سودآوری خود میدانند و همچنین مشکلات تأمین نقدینگی و نهادههای طیور برای ایشان، اصلیترین دلایلی هستند که باعث بازشدن پای دلالان به زنجیرهی تولید تا مصرف تخممرغ و آسیبهای مورد اشاره، میشوند. بر همین اساس، ساماندهی این وضعیت، توجه جدّی به موارد ذیل را میطلبد:
- حدود 78 درصد سهم قیمت تمام شدهی تخممرغ، مربوط به قیمت نهادهها است و از سویی حدود ۹۰ درصد نهادههای مورد نیاز طیور کشور وارداتی هستند که متأسفانه در انحصار عدهای معدود است. فارغ از تاثیرات قیمت ارز، اگر زمینهی حضور واردکنندههای جدید و تنوعدهی به کشورهای مبدأ تامین نهادهها فراهم گردد و در عین حال، بحث کاهش وابستگی به خارج و افزایش کِشت داخلی نهادهها با جدیت دنبال شود، یکی از اصلیترین چالشهای صنعت مرغ و تخممرغ کشور حل خواهد شد. هر چند تحقق کامل این موضوع، نیازمند تشدید نمودن نظارتها در امر توزیع نهاده و جلوگیری از خروج و انحراف آنها به بازار آزاد است.
- با عنایت به مازاد تولید تخممرغ در کشور، صادرات میتواند راهکار مناسبی جهت حفظ تعادل عرضه و تقاضا و تضمین قیمت به نفع تولیدکننده باشد. لیکن در دنیایِ رقابتیِ حال حاضر که بر کیفیت بالاتر با نازلترین قیمت، استوار است؛ مقتضی است همانند سایر کشورهای مطرح در این صنعت، موضوع "تولید یکپارچه یا برقراری زنجیره تولید تا مصرف" در دستور کار جدّی مدیران کشور و انجمنها و اتحادیههای صنفی مربوطه قرار گیرد تا ضمن کاهش هزینههای زائد و ارتقاء کیفیت، چابکی و سرعت بالا در صادرات نیز فراهم گردد. در سیستم تولید یکپارچه، تمامی اجزای تولید تخممرغ از قبیل: جوجه یکروزه، واحد جوجهکشی و پولت، کارخانه تهیه خوراک، واحد مرغ تخممرغگذار، سیستم بستهبندی و حملو نقل، شیوههای عرضه تخممرغ تا حلقه خردهفروشی، کشتارگاه و ...؛ همگی تحت نظارت و مدیریت واحد میباشند. با این وجود، به دلیل عملکرد دولتهای رقیب به ویژه دولت ترکیه، اِعطای مشوّقهای صادراتی جهت جذاب نمودن محصول ایرانی برای تجّار کشورهای منطقه، الزامی است.
- نوسان قیمت جوجه یکروزه و پولت، نهادهها، واکسن و حتی نوسان قیمت خود تخممرغ که تماماً دغدغهخاطر تولیدکنندگان شدهاند، همگی از راه "برقراری زنجیره تولید تا مصرف" قابل حل هستند؛ لیکن حمایت دولت محترم از این موضوع بسیار با اهمیت بوده و شایسته است در مواردی همچون: ابلاغ دستورالعملهای حمایتی، پشتیبانیهای مالی، بازنگری در برخی قوانین و رویههای موجود، تغییر در برخی رویکردهای قیمتگذاری و تنظیم بازار، بازنگری در تعرفههای گمرکی واردات و صادرات و ...؛ پیگیری گردد.
- بیش از 70 درصد از تولیدات تخممرغ کشور، فاقد درج نام و نشان تجاری معتبر هستند. شناسنامهدارشدن محصول نهایی، نه تنها باعث ساماندهی و رصدپذیرشدن تولید و توزیع تخممرغ در کشور و ارتقاء کیفیت و بهداشت آن میشود بلکه در رونق صادرات تخممرغ مازاد کشور بدون ایجاد خلل در تنظیم بازار داخل نیز موثر واقع میشود. در همین راستا، از جمله برکات برقراری زنجیره تولید تا مصرف، الزام به شناسنامهدارشدن همینگونه محصولات بینام و نشان است.
- یکی از نکات حائز اهمیت در اصلاح صنعت طیور کشور، توجه به فرسوده و قدیمی بودن تجهیزات در بخش تولید و بستهبندی است که باعث کاهش راندمان، افزایش قیمت تمام شده، کاهش کیفیت محصول، خسارات ضایعات، از دست رفتن فرصتهای صادراتی و ... شده است. در این موضوع نیز حمایت دولت محترم در تأمین نقدینگی لازم و همچنین کمک به واردات تجهیزات و فناوریهای روز، میتواند بسیار راهگشا باشد.
- گسترش صنایع تبدیلیِ تخممرغ از جمله پودر تخممرغ، مایع پاستوریزه سفیده تخممرغ و ...، نقش موثری در حذف نگرانی مرغداران در خصوص وضعیت نامشخص تولید و همچنین ایجاد ثبات پایدار در عرضه و تقاضای تخممرغ، دارد. در همین راستا شایسته است جهت کمک به نقدينگي بالاي مورد نياز واحدهاي فرآوري تخممرغ، شركت پشتيباني امور دام در فصول گرم سال اقدام به تأمين تخممرغ براي اینگونه شركتها نموده و در ازاي آن، محصولات ایشان را دريافت نمايد تا در فصول سرد سال كه حجم تقاضا زياد ميباشد با هدف كمك به تنظيم بازار، به سطح عرضه تزريق گرداند. ضمناً، فرهنگسازي مصرف فرآوردههای تخممرغ از طریق تبلیغات رسانهی ملي نیز ضروری میباشد.
- حدود 86 درصد از ظرفیت تولید تخممرغ کشور، در 11 استان متمرکز شده است. توجه به این موضوع میتواند کمکی برای برنامهریزیهای جدید در آمایش سرزمینی مرغداری تخمگذار محسوب شده و برنامهی مبارزه با بیماریهای طیور را سادهتر نماید. مُضاف بر اینکه راهاندازی پایانههای عمدهفروشی و ناوگان توزیع تخممرغ در استانهای مذکور، میتواند به مدیریت مناسب و تنظیم بازار تمامی استانهای کشور با هدف ایجاد آرامش در عرضه و تقاضا بینجامد.
- رفع ایرادات سامانه بازارگاه، آموزش مستمر مرغداران و همچنین تأسیس صندوق بیمه تکمیلی زنجیرهی مرغ تخمگذار؛ از دیگر موارد قابل بررسی جهت کمک به صنعت تولید تخممرغ کشور است.
هرگونه کپی برداری فقط با قید منبع مجاز می باشد.